برنامه «کافه پرسش» روایت با حضور دکتر فضلالهادی وزین، دکتر سردار محمد رحمان اوغلی و کلیمالله همسخن برگزار شد. مهمانان اصلی هر یک از زاویهای متفاوت به مسئله هویت، تبعیض و امکان آشتی اقوام در افغانستان پرداختند؛ از نقد واژه «آشتی» و تأکید بر همزیستی تا طرح ساختار قدرت قومی و نفی دخالت استخبارات خارجی، دیدگاهها نشان داد که بحران قومی همچنان یکی از جدیترین چالشهای افغانستان است.
دکتر فضلالهادی وزین: افغانستان شاهد جنگ قومی نبوده است
وزین، رییس حرکت تفاهم و اصلاحات افغانستان، ابتدا به نقد عنوان نشست پرداخت و گفت: «کلمه آشتی نادرست است زیرا اقوام باهم جنگ نکردهاند؛ درست است که تنش و تبعیض وجود داشته اما جنگ قومی نه. بهتر بود از واژه همزیستی استفاده میشد.»
او با اشاره به آیات قرآن افزود: «تنوع اقوام و قبایل طبیعی است و مخالفت با این تنوع، مخالفت با سنت و اراده خداوند است.» وزین تأکید کرد که همه اقوام افغانستان ریشهدار هستند و در ایجاد تمدن و تاریخ سهم داشتهاند.
وی گفت: «در تاریخ معاصر ظلم و تبعیض وجود داشته اما این ظلم بالای همه اقوام تقسیم شده است. مثلاً زندگی در ارغنداب قندهار با چاهآب تخار و بدخشان هیچ فرقی ندارد.»
او افزود: «این درست نیست که بگوییم پشتونها ظلم کردند؛ حاکمان ظلم کردند، مانند امیر عبدالرحمن که مظالم مختلف بر همه اقوام روا داشت.»
وزین علت برجسته شدن مسئله قومی در فضای مجازی را بیسوادی، نبود قانون و حکومتهای مشروع دانست و گفت: «بعد از دهه دموکراسی دهه ۴۰ تاکنون هیچ حکومت مشروع نداشتهایم.»
وی همچنین به نقض قانون اساسی در دوران جمهوریت اشاره کرد و گفت: «در ۲۰ سال جمهوریت یک قانون اساسی خوب داشتیم اما نقض شد، مخصوصاً در دوران اشرف غنی که با تقلب آمد. امروز حتی همان قانون را نداریم.»
او درباره واژه افغان گفت: «کلمه افغان بدون شک به قوم پشتون اطلاق میشد اما در سال ۱۳۴۳ حکومت ظاهرشاه در قانون آورد که هرکسی تابعیت افغانستان دارد افغان خوانده شود؛ این یک قرارداد اجتماعی بود و در قانون ۱۳۸۲ نیز تأکید شد.»
وی همچنین گفت: «اکثر کسانی که مسئله قومیت را دامن میزنند گذشته گرایش کمونیستی دارند و از اقوام مختلف هستند.»
وزین نتیجه گرفت: «در کنار چند عامل بالا من معتقد هستم پشت طرح ‘من افغان نیستم’ دستگاههای استخباراتی قرار دارد. امروز مهم این است که همه مردم تلاش کنند به سمت قانونگرایی و دولت قانون حرکت کنیم.»
کلیمالله همسخن: ساختار قدرت قومی مانع آشتی است
همسخن، فعال سیاسی، گفت: «درست است که اقوام کنار هم مغازه دارند و همزیستی دارند، اما قومی قابل توجیه نیست. ساختار قدرت در افغانستان بر اساس قومیت بنا شده و نظام پشتونمحور مولد نفرت بوده است.»
او افزود: «نام افغانستان خود برخواسته از قومیت است و نگرش قوم اصیل و غیر اصیل را ایجاد کرده است.»
وی تأکید کرد: «برای آشتی باید منابع نزاع بررسی شود. ساختار قدرت و انحصار آن منبع نزاع است. اگر بستری برای تکثر و عدالت ایجاد نشود، آشتی ممکن نیست. زمانی آشتی شکل میگیرد که عدالت و حقوق شهروندی مساوی باشد.»
همسخن گفت: «این درست است که مردم عادی یک ولایت پشتون با تاجیک یکی هستند، اما ساختارهای قدرت قومی تبعیضآمیز باقی ماندهاند. این ساختار را میتوان پشتونوالی نامید.»
او افزود: «آیا همه افغان باشیم مشکل اقتصادی حل میشود؟ قطعاً نه. نباید هویت متکثر را قربانی افغانیت کنیم.»
دکتر سردار محمد رحمان اوغلی: مشکل افغانستان قومی است، نه دینی و نه سیاسی
اوغلی، سفیر پیشین افغانستان در اوکراین، گفت: «در صحبتها بیشتر جنبه اجتماعی مطرح شد اما مشکل اصلی بحث نشد. ریشه مشکل در تشکیل و نام افغانستان است.»
او افزود: «در طول تاریخ افغانستان قانون اساسی همهشمول نداشته و امروز هم از مسئله فرار میکنیم. مشکل افغانستان قومی است.»
وی اتهام دخالت استخبارات خارجی در طرح ‘من افغان نیستم’ را رد کرد و گفت: «اگر استخبارات پشت این قضیه بود، بزرگترین استخبارات دنیا افغانستان را به طالبان تبدیل داد. هیچ استخبارتی پشت این مسئله نیست.»
اوغلی تأکید کرد: «کلمه افغان وقتی مسئله قدرت مطرح میشود امتیاز نیست. تا زمینه تساوی حقوق فراهم نشود، مشکل باقی میماند.»
وی گفت: «مشکل افغانستان اسلامی یا دموکراسی نیست، فقط قومی است.»
او با اشاره به تخریب قبرها و بیاحترامی به شخصیتهای تاریخی گفت: «وقتی قبر احمدشاه مسعود قهرمان ملی تخریب میشود یا حبیبالله کلکانی دزد خطاب میشود و به امیر تیمور حمله می شود؛ چگونه میتوان افغانیت را به همه اقوام تعمیم داد؟»
او افزود: «امروز چرا دختران از مکاتب ممنوع هستند؟ این در اسلام وجود ندارد، بلکه ذهنیت یک قوم خاص است. چرا پشتونها مقابل حاکمان مستبدشان نمیایستند؟
برنامه «کافه پرسش» روایت نشان داد که مسئله آشتی اقوام در افغانستان همچنان محل اختلاف است. دکتر وزین بر همزیستی و قانونگرایی تأکید کرد و جنگ قومی را رد نمود؛ کلیمالله همسخن ساختار قدرت قومی را مانع اصلی آشتی دانست؛ و دکتر اوغلی مشکل افغانستان را صرفاً قومی خواند و دخالت استخبارات خارجی را رد کرد. این دیدگاهها نشان میدهد که بحران قومی در افغانستان نه تنها یک بحث نظری، بلکه واقعیتی تاریخی و اجتماعی است که آینده کشور را همچنان تحت تأثیر قرار می دهد و نیاز به مباحث جدی برای حل معضل وجود دارد.
