گُهر خاک هری هرات در آیینه تاریخ (۲)

دسته: تحلیل
نویسنده: کیان نیا
1403/08/07
1:24 ب.ظ
بازدید: 26

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هرویان قیام «ابومسلم» را حمایت تام کردند و بانوی معروف به «ستی هروی» نیز از نام آوران یاران ابومسلم است، عباسیان با کشتن ابومسلم عملا خراسان را در مقابل خود قرار دادند و خراسان هر روز آشوبی جدید و قیام و شورشی نو برای خونخواهی ابومسلم خراسانی پدید می آمد چون قیام «به آفرید» و «سنباد» و یکی از مشهورترین این قیام ها خیزش «استاد سیس هروی» است که عباسیان او را متهم به دعوی پیغمبری و خدایی کردند و از این طریق برای سرکوب او نیروی فراوان جمع آوری نمودند او از ناحیه شمالی هری و از بادغیس امروزی پا به عرصه میدان نهاد، بر عباسیان گام به گام پیروز شد و شهرها و مناطقی مهم از خراسان را به تصرف در آورد او در جنگ و گریز های فراوانی که با عباسیان داشت نهایتا در برابر آنان شکست خورد و در آخر نیز کشته شد.

مسلمانان با فتح هرات وارد خراسان شدند و از این مسیر روبه سایر شهرهای خراسان نمودند، هرات به دلیل آبادی گذشته اش و صلحی که میان مسلمانان و حاکم صورت گرفت از تعرض و تخریب مصون ماند و در دوران حکومت «بنی امیه» از شهرهای آباد بلاد اسلامی به شمار می‌رفت.
هرویان قیام «ابومسلم» را حمایت تام کردند و بانوی معروف به «ستی هروی» نیز از نام آوران یاران ابومسلم است، عباسیان با کشتن ابومسلم عملا خراسان را در مقابل خود قرار دادند و خراسان هر روز آشوبی جدید و قیام و شورشی نو برای خونخواهی ابومسلم خراسانی پدید می آمد چون قیام «به آفرید» و «سنباد» و یکی از مشهورترین این قیام ها خیزش «استاد سیس هروی» است که عباسیان او را متهم به دعوی پیغمبری و خدایی کردند و از این طریق برای سرکوب او نیروی فراوان جمع آوری نمودند او از ناحیه شمالی هری و از بادغیس امروزی پا به عرصه میدان نهاد، بر عباسیان گام به گام پیروز شد و شهرها و مناطقی مهم از خراسان را به تصرف در آورد او در جنگ و گریز های فراوانی که با عباسیان داشت نهایتا در برابر آنان شکست خورد و در آخر نیز کشته شد.
اما این پایان کار نبود، این بار قرار بود داستان خراسان را هری زادگان بنویسند و بسازند و وقتی «هارون الرشید» به خراسان آمد و در آنجا مرد پسرانش «مأمون» و «امین» با هم بر سر تخت درگیر شدند، امین در «بغداد» بود و به کمک مادرش «زبیده» و «فضل پسر ربیع» بر تخت نشست، اما مأمون که مادرش نیز هراتی بود و در خراسان و در «مرو» ساکن، وارث بحق و ولیعهد تعیین شده از سوی هارون بود، به این جهت مأمون با کمک «فضل پسر سهل» در تدارکی ارتشی برای شکست برادر و پس گرفتن حق خویش گشت و در این میان قرعه فرماندهی سپاه به نام جوانی تنومند و قوی و چابک افتاد، «طاهر پسر حسین فوشنجی» سپاه خراسان را برداشت و بر «علی پسر عیسی» که در زمان هارون والی خراسان بود و این سرزمین را ویران کرده بود با قوت هرچه تمام در ری ( تهران) پیروز گشت، طاهر در این میدان با دو دست شمشیر میزد و بدان جهت به طاهر «ذوالیمینین» معروف گشت، سر علی پسر عیسی فرمانده سپاه بغداد را برید و به مأمون نامه نوشت: « این نامه را در حالی برای امیر المومنین مینویسم که سر علی بن عیسی زیر پایم است و انگشترش در انگشت دست من»
طاهر سپاه بعدی عربها را نیز در «همدان» در هم کوبید و روانه بغداد گشت آنجا را چندین ماه محاصره کرد و نهایتا وارد بغداد شد امین در حال فرار دستگیر شد و طاهر سر او را برید و بر روی سپری نهاد و روانه خراسان کرد، این دومین شکست بزرگ عربها از خراسانیان بود که شیرازه حکومت و خلافت عربی را از هم پاشید، طاهر مدتی در اطراف بغداد ماند و به تسخیر شهرهای دیگر پرداخت و سپس به خراسان آمد و در سال ۲۰۷ دوسال پس از حکومت در خراسان نام خلیفه مأمون را از خطبه انداخت و اعلان استقلال کرد و این نخستین حکومت مستقل غیر عرب در خراسان پس از اسلام بود، فردای آن روز طاهر را در خانه اش مرده یافتند او بشکل مرموزی در گذشت و روایات و حکایات در این زمینه در کتب تاریخ بسیار نقل شده که از آن صرف نظر میکنیم.

همچنین بخوانید: درگیری در هرات؛ یک جنگ‌جوی طالبان جان باخت و چهار فرد ملکی زخمی شدند

حکومت خراسان به پسرش «عبدالله» محول شد او که در بغداد وزارت خلیفه را بر عهده داشت برادر خود «طلحه» را به نیابت از خود حاکم خراسان تعیین نمود و طلحه و پس از وفات او عبدالله، خراسانی که بوسیله حاکمان عرب ویران شده بود را آبادان گردانیدند و چنانکه هنوز هم بقایای قنات طاهری در همه خراسان مشهود است، شهرها و بناهای جدیدی ساختند، بر مالیات احتیاط و توجه ویژه ای نمودند و والیانی که بر شهرهای خراسان از سوی عربها گماشته شده بود و بر مردم ستم روا می‌داشتند را عزل نمودند، خود طاهر بن حسین چندین شهر در شمال خراسان و خوارزم را به خاندان «سامانی» سپرد و بدینگونه خراسان را به سوی آبادانی سوق دادند.
شعر و ادب فارسی نیز در دوره طاهریان رو به ظهور نهاد، نخستین شاعران زبان فارسی دری در همین دوره به عرصه آمدند که اکثرا نیز چون حکومت که هراتی بود نخستین شاعران زبان فارسی نیز هراتی بودند چون «محمود وراق هروی» و «حنظله بادغیسی» و «ابوشعیب هروی»….
«یارم سپند اگر چه بر آتش همی فگند
از بهر چشم تا نرسد مر ورا گزند

او را سپند و آتش نباید همی بکار
با روی همچو آتش و با خال چون سپند »
این شعر حنظله بادغیسی را در شمار نخستین شعر ها و چه بسا نخستین شعر فارسی شمرده اند.
در این دوره دانش و علم نیز در خراسان و هرات گسترش می یافت چنانکه «ابوالولید آزادانی هروی» یکی از نخستین بزرگان حدیث و علوم دینی در خراسان آن زمان از قریه آزادان هرات است و یکی از استادان «امام بخاری» است و با «احمد بن حنبل» هم صحبت بوده است و در زمان حکومت طاهریان در هرات وفات یافته است.بهترین دوره حکومت طاهریان را دوره عبدالله پس طاهر قلمداد کرده اند او انسانی دانا و بسیار بخشنده و خوش برخورد بود. پس از او نیز طاهر دوم به قدرت رسید و بر هرچه بیشتر اداره درست سرزمین کوشید، آخرین حاکم طاهریان محمد پسر طاهر دوم مشهور به محمد خراسانی بود که در نیشابور بوسیله یعقوب لیث صفار دستگیر و در بند انداخته شد.
طاهریان بیشتر از نیم قرن بر خراسان حکومت کردند، آنان به هویت خراسانی خویش افتخار میکردند و خود را از عربها برتر میشمردند، در تاریخ روایات این سخن بسیار موجود است. آنان دربار و دیوانی از دانشمندان خراسانی ایجاد کرده بودند و بر گستره وسیع ممالک خویش می‌کوشیدند تا در حد امکان عدالت و مساوات را برقرار نمایند، از بغداد تا مرز چین و از آخرین نقاط خوارزم تا سند و خلیج فارس گستره‌ی حکومت آنان بود.
و این دوره‌ی درخشانی در تاریخ هرات است.
پس از آن هرات با تسلط کوتاه صفاریان و حکومت قدرتمند سامانی هرچند از دایره قدرت در خراسان کم کم دور میشود ولی گام به گام در احیای زبان فارسی و هویت خراسانی تاجیکی به پیش می‌رود شاعرانی توانمند از این جغرافیا سر بر می آورند و دانشمندانی بزرگ در آن به ظهور می‌پیوندد که هرکدام نه تنها در خراسان که در عالم اسلام شهره اند…

همچنین بخوانید: روایت سقوط؛ سفر کابل- هرات

نوشته های مرتبط :