کُپی‌برداری از دانایی، الگوی از نادانی جدید

دسته: تحلیل
نویسنده: اشرف هورخش
1403/06/29
10:21 ق.ظ
بازدید: 44

پایگاه خبری تحلیلی روایت : یکی از ویژگی‌های بارز جهان مدرن حضور اجتناب‌ناپذیر و غیر قابل انکار رسانه‌ها با پلت‌فرم‌های گوناگون در حیات ما انسان‌هاست، طوری‌که به یک معنا جز لاینکف و جدایی‌ناپذیر زندگی نوین تلقی می‌شوند. در طول روز بارها و بارها به آنها را رجوع کرده و گاهی به هدف کسب اطلاعات و آگاهی از رخداد‌های محیط اطراف‌مان و جهان، گاهی نیز به منظور برقراری ارتباط با دوستان و سرگرمی، به دامان شبکه‌های اجتماعی خویشتن را می‌افکنیم. اما در بیشینه‌ی مواقع مقصد و مراد خاصی را دنبال نمی‌کنیم و دلیل قابل توجیه برای استفاده از آنها را نداریم. میان زندگی ما و شبکه‌های اجتماعی پیوند ناگسستنی برقرار شده که گویی ما را گزیر و گریزی نیست و باید بخش از زمان خود را صرف پرسه زدن در دنیای مجازی [جهان غیر از جهان واقع] نماییم. ما در این یادداشت پرداختن به مفاد و مضار استفاده از رسانه‌ها را به مفهوم کلی آن کنار گذاشته و زیاد توجه مبذول نداشته‌ایم؛

یکی از ویژگی‌های بارز جهان مدرن حضور اجتناب‌ناپذیر و غیر قابل انکار رسانه‌ها با پلت‌فرم‌های گوناگون در حیات ما انسان‌هاست، طوری‌که به یک معنا جز لاینکف و جدایی‌ناپذیر زندگی نوین تلقی می‌شوند. در طول روز بارها و بارها به آنها را رجوع کرده و گاهی به هدف کسب اطلاعات و آگاهی از رخداد‌های محیط اطراف‌مان و جهان، گاهی نیز به منظور برقراری ارتباط با دوستان و سرگرمی، به دامان شبکه‌های اجتماعی خویشتن را می‌افکنیم. اما در بیشینه‌ی مواقع مقصد و مراد خاصی را دنبال نمی‌کنیم و دلیل قابل توجیه برای استفاده از آنها را نداریم. میان زندگی ما و شبکه‌های اجتماعی پیوند ناگسستنی برقرار شده که گویی ما را گزیر و گریزی نیست و باید بخش از زمان خود را صرف پرسه زدن در دنیای مجازی [جهان غیر از جهان واقع] نماییم. ما در این یادداشت پرداختن به مفاد و مضار استفاده از رسانه‌ها را به مفهوم کلی آن کنار گذاشته و زیاد توجه مبذول نداشته‌ایم؛ بیشتر مطالب این یادداشت معطوف به داده‌ها و اطلاعات بی‌شماری است که در حیطه‌های متعدد بطور روزانه در صحفات مجازی و رسانه‌ها به دست نشر سپرده می‌شود، و به دسترس کاربران قرار گرفته و به گونه‌ی [گذرا] خوانده و به حافظه می‌سپارند. و برداشتِ از موضوع نشر شده چه «درست» و چه «نادرست» در ذهن‌شان نقش می‌بندد. چنان‌که پژوهش‌ها و ارزیابی‌های صورت گرفته نشان داده است، بطور روزانه میلیون‌ها جستار و مطلب در زمینه‌های مختلف و متنوع به اشتراک گذاشته می‌شود که تجربه‌ی روزانه‌ی هر یکی از ما مؤید نتیجه‌ی تحقیقات است. از آنجایی‌که هیچ راهبند و وسیله‌ی بازدارنده‌ی قابل ملاحظه‌ی در ارتباط به نشر و پخش داده‌ها و اطلاعات، و استفاده از رسانه‌های مجازی وجود ندارد؛ مطالب و موضوعات گوناگون و ناساز در حجم عظیمی روانه‌ی شبکه‌های اجتماعی می‌شود که کاربران این رسانه‌ها خواسته یا ناخواسته محتوای به دست رسیده‌ را می‌خوانند و چیز‌های [که به گمان ما در گستره‌ی یادگیری معنادار نمی‌گنجند] می‌آموزند. از سوی این میزان تولید محتوا و اطلاعات که مختص و منحصر به یک بخش یا حوزه‌ی خاصی نمی‌شود، و از جنانب دیگر خواندن ما در باره‌ی «همه چیز» و «همه زمینه‌ها»، شگفت‌آور است که مسبب پیدایی، پدیده‌ی جالبی:«همه‌چیزدانی» یا «توهم دانایی» شده است.
روزانه ده‌ها و صد‌ها جستار، یادداشت و مطلب، حول و حوش سیاست و اقتصاد، دین و هنر، زبان و فرهنگ، ورزش و سینما، تکنالوژی و محیط زیست و… نشر می‌شود، که با پرسه‌زدن در فضای مجازی و اشتراک‌گذاری [Forward] به وسیله‌ی دوستان به نحوی در اختیار ما قرار گرفته و بیشتر اوقات به گونه‌ی جسته‌و‌گریخته خوانده می‌شوند. نکته‌ی قابل تأمل در مورد اطلاعات و داده‌های که از طریق رسانه‌ها، ما می‌خوانیم این است که معمولاً کوتاه و به تعبیری انگلیسی‌ها[Very Short] بوده که اطلاعات کافی و وافی را که برای درک و فهم موضوعات کلی و پیچیده کارساز باشد، به ما نمی‌دهند. با این معلومات اندک و حداقلی [وبیشتر مواقع نادرست] نمی‌توانیم به کُنه مسایل [و] چیستی پدیده‌ها پی ببریم، و معرفت کافی و حقیقی حاصل شود. بنابراین به یک معنا هم‌چنان نادانیم در حالی‌که خود نمی‌دانیم. این فرهنگ «همه‌چیزخوانی» که حاصل آن «همه‌چیز‌دانی» بوده، ما را در بحر اوهام و پنداشت‌های بی‌بنیادی به دور از واقعیت فرو افکنده است که گمان بریم، می‌دانیم و بی‌مبالات سخن گوییم و به تحلیل و تبیین نشینیم. هم‌زمان بر کرسی قضاوت تکیه زده در مورد همه چیز و همه کس داوری نموده و طوری وانمود کنیم که گویی علامه‌ی دهر و فاضل عصریم.
روزنامه‌نگار شهیر ژاپنی کارل‌ تارو می‌گوید: وقتی کسی در مورد چیزی سخن می‌گوید ما گونه‌ی‌ تظاهر می‌کنیم که در باره‌ی آن می‌دانم و وقوف خویش را به رخ می‌کشیم. همکاران ما در باره‌ی فیلم، کتاب، قیمت‌ ارز، حمله‌ی نظامی آمریکا، آینده‌ی اقتصادی کشورها و… صحبت می‌کنند، و ما سرمان را بالا و پایین می‌اندازیم، یعنی من هم در باره‌ی آن خوانده و می‌دانم. این در صورت است که آن‌ها نظریات شخصی دیگر را در شبکه‌ی اجتماعی خوانده‌اند و صرفاً بازگو می‌کنند؛ همان‌گونه‌یی که ما نیز چنین می‌کنیم. ما در جهان امروز به شکلی بسیار خطرناکی به نوعی «کپی‌برداری از دانایی» نزدیک می‌شویم که این «نماد و الگوی نادانی جدید» است. میان دانایی به معنایی واقعی و سنخ دانش ما صرفاً نسبت اشتراک لفظ برقرار است و تمام.
در حالی‌که همه‌ی ما می‌دانیم و ممکن تجربه‌ی شخص هر یک از ما نیز باشد که دانش و معرفت ما نشأت گرفته از تیتر روزنامه‌ها، مطالب خبر‌گزاری‌ها و عناوین یادداشت‌های منتشر شده در شبکه‌های مجازی است که معمولاً هم به گونه‌ی کامل نخوانده و با یک نگاهی گذرا عبور کرده‌ایم.این جملات برای همه‌ی ما آشنا می‌نماید و به نحوی بر زبان ما جاری و ساری اند: شنیدم که در فیسبوک نوشتند؛ خبرگزاری به اشتراک گذاشته بود؛ نخواندمش طولانی بود؛ تیتر روزنامه چنین بود و عبارات دیگر از همین سنخ که در صحبت‌های روزانه رد و بدل می‌شود.
این حجم زیاد و بی‌حد و حصر داده‌ها و اطلاعات که تولید شده / می‌شود؛ و با منابع و مصادر مجهول و نامشخص در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها سرازیر می‌شود. و استفاده‌ی هم‌زمان از چندین شبکه و میزان مشغولیت که به دنباله‌ی آن خلق می‌گردد. فرصت محک زدن درستی و نادرستی داده‌ها و موضوعات آموخته شده را از ما می‌ستاند.
از سوی، ماهیت سیال و دگرگون شونده‌ی جهان مدرن که تغییر مداوم و مستمر یگانه‌ شاخص آن پنداشته می‌شود، و میزان رخداد‌ها و پدیده‌های که به تبع آن بوجود می‌آیند و تاثیر آن‌ها بر سبک زندگی انسان مدرن و مشغولیت‌های جانبی که فراورده‌‌ی پدیده‌های جهان معاصر اند، و نبود فراغت که نتیجه‌ی کلنجار رفتن با آن‌هاست. فرصت و فراغت این‌که خلوت گزینیم، و به دانسته‌گی‌ها و باورهای خویش اندیشیده و به مداقه‌ی آن‌ها نشینیم؛ همت گماشته و در تلاش و تکاپوی پالایش و غربال دانسته‌گی‌های خود باشیم و اطلاعات و گزاره‌‌های ناسره را از سره تمیز دهیم، را از ما سلب کرده است. از سوی دیگر، فقدان تفکر سنجش‌گرایانه و رویکرد عقلانی مرز میان اخبار درست و نادرست، واقع و غیر واقع، حقیقت و شایعه را تیره‌تر از قبل کرده و تفکیک میان مرزها برای ما دشوار و در برخی مواقع ناممکن جلو می‌کند؛ توانایی راست‌آزمایی داده‌ها و اطلاعات را از کف داده و باعث شده که صدق و کذب گزاره‌ها در هاله‌ی از ابهام باقی ماند. با توجه به ماهیت زندگی جدید و نبود تمرکز ذهنی، فوران اطلاعات و خواندن سحطی و گذرا در ارتباط به همه چیز؛ توان و طاقت تجزیه و تحلیل داده‌های را که با روایت‌ها و توصیف – تبیین‌های متعدد در اکثر مواقع ضد و نقیض از منابع و مصادر موثق و ناموثق خوانده و فرا می‌گیریم، را از دست داده‌ایم. بنابراین «همه‌ی ما» راجع به «همه چیز» ‌دانسته و اظهار نظر می‌کنیم. متاسفانه این پدید تنها مختص به اخبار که در باره‌ی حوادث و رخدادها روایت می‌شود، نبوده بلکه به قلمرو مباحث و موضوعات علمی و دانش‌های فنی نیز رخنه کرده‌است. اظهار نظر و نوشتن در مورد مسایل علمی دیگر متعلق به اهل علم و فن نیست بلکه به یک معنا متعلق به همه است. این روند همه‌ چیزخوانی و همه چیزدانی به تعبیر منطقیون ما را از جهل بسیط رهانیده و در باتلاق جهل مرکب فرو می‌افکند. تنها ویژگی‌‌ای که سقراط فیلسوف بزرگ یونانی را از دیگران متمایز می‌کرد و برتری می‌بخشید، دانایی و وقوفی بوده که بر نادانی خویش داشت. اما قضیه‌ی ما به کلی فرق می‌کند و ما بر نادانی خود نادانیم! این مسئله که از آن در این یادداشت به توهم دانایی یاد شد و یا به تعبیر کارل تارو کپی‌برداری از دانایی دامن‌گیر همه‌ شده، و بسیار خطرناک و خانمان‌سوز است که می‌توان از آن به نوع از نادانی مدرن یاد کرد.
: