مشکل طالبان با حکمتیار؛ جدال دیوبندی و اخوانی در افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/01/26
12:12 ب.ظ
بازدید: 68

پایگاه خبری تحلیلی روایت : دیروز حبیب‌الرحمن حکمتیار، پسر گلبدین حکمتیار، مکتوبی را در برگه‌ی ایکس خود منتشر کرد که در آن فرمان تعطیلی دفترهای ولایتی حزب اسلامی، ضبط تجهیزات و بازداشت مسوولان آن از سوی گروه طالبان صادر شده است. با این‌که طالبان در ابتدای ورود خود در کابل، احزاب سیاسی را ملغا کرده و ریاست ثبت و راجستر وزارت عدلیه را تعطیل کرد، اما از این مکتوب دانسته می‌شود که حزب اسلامی حکمتیار هنوز در برخی ولایات کشور فعالیت رسمی داشته است.

دیروز حبیب‌الرحمن حکمتیار، پسر گلبدین حکمتیار، مکتوبی را در برگه‌ی ایکس خود منتشر کرد که در آن فرمان تعطیلی دفترهای ولایتی حزب اسلامی، ضبط تجهیزات و بازداشت مسوولان آن از سوی گروه طالبان صادر شده است.
با این‌که طالبان در ابتدای ورود خود در کابل، احزاب سیاسی را ملغا کرده و ریاست ثبت و راجستر وزارت عدلیه را تعطیل کرد، اما از این مکتوب دانسته می‌شود که حزب اسلامی حکمتیار هنوز در برخی ولایات کشور فعالیت رسمی داشته است.
تنش میانِ طالبان و حزب اسلامی حکمتیار، به دوره‌ی جهاد افغانستان برمی‌گردد. اگر چه در دوره‌ی جهاد افغانستان علیه اتحاد جماهیر شوروی گروهی به نام طالبان وجود نداشت، اما اکثرِ رهبران کنونی این گروه در چارچوب احزابی مانند حزب اسلامی مولوی محمدیونس و حرکت انقلاب اسلامی مولوی محمد نبی محمدی فعالیت می‌کردند.
در دوره‌ی جهاد افغانستان، احزابِ جهادی پشاورنشین در سه دسته تقسیم می‌شدند:
1) احزابِ متعلق به ملاها و دیوبندی‌ها: این احزاب عبارت بودند از حزب اسلامی مولوی خالص و حرکت انقلاب اسلامی مولوی محمدنبی محمدی. در این احزاب، اکثرا علما و ملاهای مذهبی و سنتی عضویت داشتند؛ ملاهایی که در مدارس دینی دیوبندی پاکستان فعالیت می‌کردند.
2) احزابِ متعلق به اهل تصوف و ملی‌گراها: این احزاب عبارت بودند از جبهه نجات ملی صبغت‌الله مجددی و جبهه‌ی محاذ ملی پیر سیداحمد گیلانی. در این احزاب، اکثرا مریدان این دوخانواده‌ی صوفی‌مشرب و اهل تصوف و خانقاه حضور داشتند. البته شماری از چهره‌های ملی‌گرا و سکولاری که نیز به مبارزه علیه شوروی پیوسته بودند، از این احزاب طرفداری می‌کردند.
3) احزاب متعلق به اخوانی‌ها: این احزاب عبارت بودند از جمعیتِ اسلامی افغانستان به رهبری استاد برهان‌الدین ربانی و حزب اسلامی به رهبری حکمتیار.
اعضای این احزاب را اکثرا کسانی تشکیل می‌دادند که در دانشگاه‌های افغانستان و در الازهر مصر درس خوانده و متاثر از مکتب اخوان‌المسلمین بودند.
با این‌که همه‌ی این احزاب با گرایش‌های مختلف فکری علیه یک دشمن مشترک می‌رزمیدند، اما رقابت تند و تیزی میان جریان دیوبندی‌ها با جریان‌های اخوانی‌ها وجود داشت.
این رقابت برخاسته از اختلاف منابع فکری و ایدیولوژیک این دو جریانِ برجسته‌ی اسلامی بود.
به صورتِ خلاصه می‌شود این اختلافات را چنین فهرست کرد:

۱) دیوبندی‌ها خود را اهل مذهب می‌خواندند و پیروانِ امام ابوحنیفه و مکتب فقهی و کلامی وی. اما احزابِ اخوانی بیش‌تر به آثار سیدقطب و محمدقطب و سایر رهبران فکری اخوان‌المسلمین استناد می‌کردند و کم‌تر به امام ابوحنیفه.
2) دیوبندی‌ها تربیت‌یافته مدارس دینی دیوبندی بودند، اما اخوانی‌ها فارغان الازهر و دانشگاه‌های افغانستان.
3) دیوبندی‌ها بیش‌تر به اسلام سنتی در افغانستان گرایش داشتند و اخوانی‌ها به اسلامِ سیاسی.

این اختلافات باعث گردیده بود که در همان زمان، ضمن مبارزه علیه دشمن مشترک، علیه همدیگر تبلیغات تند و تیزی راه بیندازند.
عمده‌ترین اتهامی را که دیوبندی‌ها به اخوانی‌ها وارد می‌کردند، عدم پای‌بندی به مذهب امام ابوحنیفه بود.
رقابت میانِ دیوبندی‌ها و اخوانی‌ها با ظهور طالبان در ۱۰ اکتوبر ۱۹۹۴، وارد فاز نظامی گردید. ظهور طالبان در این سال را به تعبیری می‌توان شورش دیوبندی‌ها علیه احزاب و حکومتِ اخوانی‌ها در کابل دانست.
طالبان به عنوان یک گروه دیوبندی، اصل تحزب را به رسمیت نشناخته و علاوه بر آن، با احزاب دارای گرایش‌های اخوانی مخالفت ایدیولوژیک دارند.
برخورد امروزی طالبان با حزب اسلامی حکمتیار نیز ریشه در همین رقابت ایدیولوژیک دارد. گروه طالبان ضمن این‌که یک گروه توتالیتار اند و هیچ گونه حزب سیاسی را به رسمیت نمی‌شناسند، احزاب اخوانی را دشمن ایدیولوژیک خود نیز می‌دانند.

نوشته های مرتبط :